سیر تصوف و عرفان از ایران به شبه قاره و سهم عارفان تبریزی در آن (شیخ جلال الدین تبریزی)

همهء عارفان صلح دوست‌ و صلح جو بودند و با هم زندگانی می‌کردند. اگر چه همهء فرقه‌های تصوف در یک زمان به شبه قاره رسیدند اما در میان آنها دو فرقه زودتر در آنجا معرفی و معروف شدند یعنی«چشتیه و سهروردیه»و در زمانهای بعدی سلسلهء چشتیه از همه بیشتر گسترش یافت. شیخ جلال الدین تبریزی مرید شیخ ابو سعید تبریزی یکی از آنها بود که در سدهء هفتم هجری از ایران به شبه قاره رفت.این شخصیت که در آن‌ سرزمین از شهرت والایی برخوردار است متأسفانه در ایران ناشناخته مانده‌ است.او نخستین عارفی است که به بنگال(بنگلادش کنونی)رسید البته در دهلی به مریدی شیخ خواجه قطب الدین بختیار کاکی اوشی(متوفی 633 هـ) درآمده بود. شیخ نجم الدین صغری در آن زمان قاضی القضاة یا شیخ الاسلام‌ دهلی بود که با شیخ جلال الدین تبریزی اختلافات پیدا کرد و این اختلافات به‌ اتهام زنی منجر شد.سلطان دهلی محضری ساخت که در آن شیخ جلال الدین از همه اتهامات تبرئه شد و دیگر صلاح ندید در دهلی بماند بنابراین راه بنگال را در پیش گرفت. در آنجا به تبلیغ اسلام و عرفان پرداخت.بسیاری از هندوان را مسلمان کرد و مریدان زیادی از میان مسلمانان داشت.پس از چندین سال‌ فعالیت تبلیغی،اسلامی و روحانی بالاخره در سال 642 هجری قمی در همان‌ جا در گذشت.مزار وی در پندوه موجود است که به نام«درگاه بزرگ»نامیده‌شکی نیست که تصوف و عرفان از ایران آغاز گردیده است و نخستین عارفان بزرگ که امروز نامشان در صفحات روزگار می‌درخشد ایرانی‌ بودند.زمانی که تصوف وارد اسلام شد،بغداد مرکز خلافت اسلامی بود و همه‌ عارفان در آن شهر زندگی می‌کردند و مریدان را تربیت کرده و به مناطق دور اعزام می‌داشتند. پس از کی دورهء تکمیلی تصوف در ایران،عارفان آغاز به مهاجرت‌ به کشورهای دیگر کردند و به ویژه به شبه قاره پاکستان و هند رسیدند.